Kociewie – informacje na temat regionu. Mapa Kociewia.
Region Kociewia rozprzestrzenia się na zachód od dolnej Wisły i położony jest między Tczewem, Skarszewami, Starą Kiszewą, Czarną Wodą a Świeciem. Ma kształt wydłużony. Maksymalna rozciągłość terenu z północy na południe wynosi 120 km, ze wschodu na zachód około 60 km. Region zamieszkuje około 250 tysięcy osób.
Kociewie nie jest krajobrazowo jednolite. Można się o tym przekonać, wędrując przez dwa podstawowe, naturalne podregiony – mniejszy lewobrzeżnej doliny Dolnej Wisły, oraz większy, niejako centralny -wysoczyzny denno morenowej. W skład ostatniego podregionu wchodzą Pojezierze Starogardzkie położone w trójkącie Zblewo-Tczew-Nowe, przyległa część Borów Tucholskich, oraz północna część Równiny Świeckiej, prawie bezleśna.
Podstawowym elementem krajobrazu kociewskiego są wysoczyzny i wzgórza morenowe oraz pokryte lasami Borów Tucholskich pola sandrowe, a także jeziora i rzeki. Spośród przeszło 200 jezior do najliczniejszych należą zbiorniki rynnowe o wydłużonym kształcie, znacznej głębokości i równoległych brzegach. Znacznie mniej jest jezior położonych w zagłębieniach moreny dennej. Mają one okrągły kształt, niewielką głębokość i łagodnie wznoszące się brzegi. Do grupy jezior morenowych należą również małe jeziorka bezodpływowe, tzw. “oczka”. Jeziora są ostatnim w terenie rezerwatem czystej, nieskażonej wody i stąd ich wielka wartość dla wczasowiczów i turystów. Korzystny jest również klimat na Kociewiu. Wszystkie jednak pory roku występują tu nieco później niż w głębi kraju. Lata, choć na ogół ciepłe i suche, należą do najkrótszych w Polsce.
Elementem krajobrazu kociewskiego są przydrożne krzyże, z którymi często łączą się ciekawe opowiadania i legendy.
Stolica Kociewia – Starogard Gdański
Starogard Gdański jest jedną z najstarszych miejscowości Polski Północnej, wykształconą prawdopodobnie z osady neolitycznej (4-5 tysięcy lat p.n.e.) i leżącą w pobliżu lub nawet na samym tzw. szlaku bursztynowym.
➡ mapa Starogard Gdański
Podział administracyjny
W bardziej przejrzysty sposób położenia Kociewia obrazuje podział administracyjny województwie pomorskim do ziemi kociewskiej w całości należą dwa powiaty starogardzki i tczewski oraz na pograniczu fragment gminy Trąbki Wielkie z powiatu gdańskiego i znaczne części gmin Liniewa i Stara Kiszewa z powiatu kościerskiego, a niżej niewielki teren gminy Czersk z powiatu chojnickiego.
Pozostała część obszaru kociewskiego należy do województwa kujawsko pomorskiego, a w nim niemal w całości do powiatu świeckiego. Tutaj kociewskie są gminy Nowe, Warlubie, Osie, Drzycim, Jeżewo, Dragacz, niemal cala gmina Świecie z miastem, a na pograniczu borowiackim, w połowie gminy – Bukowiec i Lniano. Także w części zaliczyć można gminę Śliwice z powiatu tucholskiego.
Pomimo tak dokładnie sprecyzowanej cechy położenia, nie można Kociewiu wytyczyć konkretnej granicy, jak dla terytorium państwowego czy administracyjnego. Jest to bowiem region etnograficzno – historyczny, uformowany przez czas i ludzi w nim zamieszkałych. W literaturze wobec tych regionów, zamiast granicy przyjęło się pojęcie zasięgu czyli granicy w przybliżeniu, znakowanego szerszym szrafowanym pasmem. Szerokość pasma najczęściej oznacza teren pogranicza.
źródło: Na Ziemi Łagodnej – Roman Landowski -wydawnictwo Oko-Lice Kultury
HYMN KOCIEWSKI
HAFT KOCIEWSKI
Pięknie haftowane chusty, obrusy, serwetki, na których pojawiają się kłosy pszenicy, maki, osty czy też modraki, są chyba najpiękniejszą i najbardziej barwną wizytówką Kociewia. Twórczyniami owych wzorów są Maria Wespa z Morzeszczyna i Małgorzata Garnysz z Pączewa. To 0ne w latach 70. XX w. wprowadziły na serwety polne kwiaty i kłosy zbóż.
Wespowa swoje wzory oparła na ośmiu kolorach: białym, słomkowym, żółtym, pomarańczowym, czerwonym, liliowym, ciemno – niebieskim, zielonym, natomiast Garnyszowa na trzynastu: białym, żółtym, pomarańczowym, jasno-brązowym, ciemno-brązowym, czerwonym, bordowym, różowym, liliowym, fioletowym, niebieskim, jasnoniebieskim i zielonym.
* Jak odróżnić haft kociewski od kaszubskiego?
- w hafcie kociewskim nie występuje popularny na Kaszubach kolor czarny oraz trójstopniowa odmiana niebieskiego.
źródło: „Ruszaj na Kociewie – niezbędnik turystyczny”. Lokalna Organizacja Turystyczna KOCIEWIE
STRÓJ KOCIEWSKI
Ważnym elementem naszej kultury jest także strój kociewski z charakterystyczną choinką na kobiecej kamizelce (tzw. sznurówka). Strój ludowy w postaci obecnej nam znanej zawdzięczamy dr. Józefowi Gajkowi, który w latach 30. XX w. zrekonstruował strój.
Nakryciem głowy kobiety był czepiec z białego tiulu lub czarny z jedwabnych koronek. Noszono białe koszule, gorsety przeważnie czerwone, spódnice w kolorach niebieskim, brązowym lub czerwonym w kwiaty, pończochy granatowe lub białe. Obuwiem były czarne półbuty. Jako okrycia wierzchniego używano najczęściej dużych wełnianych chust w ciemnych kolorach.
Ubiór męski składał się z czapki z daszkiem lub czapki z barankiem, białej koszuli, do której wiązano jedwabną czerwoną chustkę, kamizelki i spodni (buksów), w pionowe prążki lub kratkę w kolorze – niebieskim lub szarym. Okryciem wierzchnim była szara lub granatowa sukmana. Noszono wysokie buty z cholewami.
GWARA KOCIEWSKA
Gwarę kociewską zaliczamy do dialektu wielkopolskiego. Widoczne są wpływy chełmińskie, dobrzyńskie, kujawskie i mazowieckie. W gwarze kociewskiej nie ma dużych odrębności leksykalnych od literackiego języka polskiego, za wyjątkiem wtórnych naleciałości niemieckich, a na północnym zachodzie kaszubizmów. Gwara kociewska jest bliska literackiemu językowi polskiemu.
W gwarze kociewskiej wyodrębnia się trzy grupy:
- południową (większość terytorium powiatu świeckiego), wymowa samogłosek nosowych typu: gęś – ganś, wąż – wónż,
- środkową (nad Wierzycą, głównie w okolicach Starogardu Gdańskiego), gdzie zanika nosowość, np. gaś, wóż,
- północną (pomiędzy Tczewem a Skarszewami), wymowa typu: gynś.
źródło: „Ruszaj na Kociewie – niezbędnik turystyczny”. Lokalna Organizacja Turystyczna KOCIEWIE
* przykłady słówek kociewskich:
sapka – zadyszka
chlapsie – pada
gzuby – dzieci
bulwy – ziemniaki
kele – obok
sztyry – cztery
łobzorgować – załatwić, uzbierać
psiachóder – piasek
arbata – herbata
baki – policzki
chwatko – szybko
wyro – łóżko
fejn – ładnie
pogawandzić – porozmawiać
buksy – spodnie
źródło: „Elementarz Gwary Kociewskiej. Gadómy po naszamó” – Mirosława Möller, Grzegorz Oller
Koniecznie sprawdź także pozostałe sekcje naszej strony: