We wrześniu 1939 r. skończył się piękny sen o zgodnym i twórczym życiu mieszkańców Pomorza. W Lesie Szpęgawskim rozstrzelano przedstawicieli polskiej inteligencji z Kociewia, Kaszub i innych pomorskich regionów oraz pacjentów szpitala psychiatrycznego w Kocborowie. 29 września 2019 r. odbyły się uroczyste obchody 80. rocznicy tych strasznych wydarzeń połączone z poświęceniem nowo powstałego pomnika upamiętniającego ofiary zbrodni.
Na początku uroczystości prowadzący Sławomir Siezieniewski w imieniu organizatorów: Wójta Gminy Starogard Gdański Magdaleny Forc-Cherek, Prezydenta Miasta Starogard Gdański Janusza Stankowiaka, Starosty Starogardzkiego Kazimierza Chyły oraz Burmistrza Gminy Pelplin Mirosława Chyły przywitał przybyłych gości, wśród których znaleźli się m.in. przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Piotr Karczewski, Wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosław Sellin, posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej, ksiądz biskup diecezjalny Ryszard Kasyna, duchowieństwo, Wicemarszałek Województwa Pomorskiego Ryszard Świlski, samorządowcy wszystkich szczebli oraz rodziny pomordowanych.
Następnie, przy akompaniamencie orkiestry wojskowej, wspólnie odśpiewano „Mazurka Dąbrowskiego”. Sekretarz Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej Ryszard Szwoch, który przez równo 50 lat, podczas uroczystości rocznicowych, wygłaszał w Lesie Szpęgawskim przemówienia przypomniał zebranym okoliczności okrucieństwa pierwszych miesięcy II wojny światowej.
– Sponiewieranie aż do granicy upodlenia i całkowita pogarda wobec ofiar stawała się dla oprawców źródłem satysfakcji i poczucia bezkarności, świadomości pełnej władzy nad życiem drugiego człowieka, bez jakichkolwiek zahamowań moralnych. Żądza terroru i zbrodni zdawała się nie mieć kresu – mówił Ryszard Szwoch.
– Wciąż nie wiemy, czy to już wszystkie masowe groby w tym lesie. Po tylu dziesięcioleciach odkrywania prawdy o niemieckich zbrodniach to pytanie wciąż jest aktualne, a bilans ludzkich strat wciąż tylko szacowany. Mamy prawo i obowiązek go poznać, także po to, ażeby uzmysłowić sobie i innym ogrom tej tragedii, w której „człowiek człowiekowi zgotował ten los”. Jakże gorzka to prawda: człowiek człowiekowi, a jeszcze to najboleśniejsze, mimo że najprostsze pytanie: Dlaczego? Jak to w ogóle było możliwe? Ileż to razy stawialiśmy je w tym miejscu, aby zrozumieć Szpęgawsk, ale i wiele jemu podobnych miejsc. Po jednej i drugiej stronie zawsze jest człowiek. Broń jest tylko narzędziem w jego ręku. To nie kula zabija, ale ręka naciskająca spust, to człowiek wymierza ją w drugiego człowieka. To on odbiera życie temu, nad którym poczuł władzę, uzurpował sobie prawo eliminowania innych, stających mu na drodze, myślących inaczej, wyznających odmienne wartości, niepokornych duchem i postawą, odpornych na zniewolenie. Naocznym tego dowodem, koszmarnym dokumentem zbrodni jest to miejsce – symboliczne już dziś, ale jednocześnie jakże realne poprzez tak wielką liczbę konkretnych przecież ofiar, których imiona wciąż z bólem noszą w sercu ich rodziny. Dla nich od ośmiu dziesięcioleci stanowią znak tragedii narodu, w której tak dramatyczny i niesprawiedliwy los dotknął ich najbliższych – powiedział sekretarz Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej.
Po wzruszającym wystąpieniu Ryszarda Szwocha, przedstawiciele kancelarii Prezydenta, Marszałków Sejmu i Senatu oraz Premiera Rządu, władze Powiatu, Miasta i Gminy Starogard Gdański oraz Gminy Pelplin, władze Miasta, Gminy i Powiatu Tczewskiego, Nadleśnictwo Starogard, posłowie, senatorowie, władze województwa pomorskiego, przedstawiciele służb mundurowych powiatu starogardzkiego, organizacje kombatanckie, delegacje samorządów lokalnych, delegacje szkół, pozostałe instytucje i organizacje złożyły pod pomnikiem wiązanki kwiatów, po czym rozpoczęła się uroczysta msza św.
Po jej zakończeniu w imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy głos zabrał reprezentujący go Piotr Karczewski. Następnie Wójt Gminy Starogard Gdański Magdalena Forc-Cherek odczytała treść aktu, który chwilę później umieszczono w kapsule czasu. Zawiera on informację o nowym pomniku w Lesie Szpęgawskim, autorce projektu Katarzynie Ephraim, jego fundatorach oraz inicjatorach.
Biskup diecezji pelplińskiej Ryszard Kasyna poświęcił nowy monument. Major Tomasz Basarab odczytał Apel Pamięci, po którym Kompania Honorowa 22. Bazy Lotnictwa Taktycznego w Malborku oddała salwę na cześć pomordowanych.
– Już nie będziemy mówić, że w Szpęgawsku zginęło prawdopodobnie od 5 000 do 7 000 ludzi. Teraz możemy mówić, że w tym miejscu zginęło nie mniej niż 2 413 osób, bo tyle ofiar udało się zidentyfikować – podkreślił Mateusz Kubicki. Druga część uroczystości obchodów 80. rocznicy zbrodni niemieckiej odbyła się w Hali Miejskiej im. Andrzeja Grubby. Była to okazja do podziękowań, gratulacji i słów uznania dla wszystkich samorządów, instytucji, firm i osób prywatnych bezpośrednio lub pośrednio zaangażowanych w budowę pomnika trwałe upamiętniającego poległych Pomorzan w Lesie Szpęgawskim.
Wśród wyróżnionych znalazły się przede wszystkim cztery samorządy: Gmina, Miasto i Powiat Starogard Gdański oraz Gmina i Miasto Pelplin – inicjatorzy i organizatorzy przedsięwzięcia. Szczególnie podziękowania otrzymali: poseł na Sejm RP Kazimierz Smoliński, który przewodniczył Komitetowi Budowy Pomnika w Lesie Szpęgawskim; wiceprezes Grupy Lotos główny fundator pomnika Jarosław Wittstock; ks. dziekan Józef Pick, jako reprezentant instytucji Kościoła, która wsparła inicjatywę i pomogła przygotować uroczystość oraz wicemarszałek Województwa Pomorskiego Ryszard Świlski za olbrzymią życzliwość i otwartość dla działań starogardzkich samorządów oraz duże wsparcie finansowe inwestycji.
W sumie wyróżnienia odebrało blisko 100 osób zaangażowanych w różny sposób w budowę tego jakże ważnego dla Kociewiaków monumentu. W imieniu Marszałka Sejmu list przeczytał poseł na Sejm RP Kazimierz Smoliński, w imieniu Marszałka Senatu list odczytał poseł na Sejm RP Jan Kilian, a w imieniu Premiera Mateusza Morawieckiego wystąpił szef Regionalnego Biura Województwa Zachodniopomorskiego Sebastian Gojdź. Popołudniową uroczystość uświetnił występ zespołu Amoroso, który wykonał trzy utwory. Obchody 80.rocznicy zbrodni niemieckiej zakończył spektakl „Przebudzenie” zrealizowany przez fundację „Na cały głos”.
Fot. Krzysztof Rudek
