Kościół św. Mateusz

Kościół farny jest jednym z najlepiej zachowanych zabytków sztuki sakralnej naszego miasta.

Historia świątyni

Początki kościoła św. Mateusza sięgają XIV wieku, kiedy Teodot z Florencji rozpoczął budowę miasta. Jak głosi legenda, obecny kościół farny św. Mateusza został zbudowany na miejscu pogańskiej świątyni Swaroga. Także kamienna kropielnica znajdująca się w południowej kruchcie miała zostać wykonana z ogromnego posągu Swaroga.

Czas budowy świątyni przypada na pierwszą połowę XIV wieku, kiedy Pomorze Gdańskie było w rękach krzyżackich. Budowa przebiegała etapowo. Pierwszy mały kościółek pw. Najświętszej Maryi Panny powstał w I połowie XIV wieku i mieścił się w obrębie obecnego prezbiterium.

W połowie XIV wieku kontynuowano rozbudowę świątyni, nadając jej charakter trójnawowy: z nawą główną i bocznymi. Kolejnym etapem była rozbudowa prezbiterium i budowa zakrystii.

W latach 1461 i 1484 kościół uległ częściowemu zniszczeniu na skutek pożarów miasta.

Około 1525 roku, gdy wpływy reformacji dotarły do Starogardu, fara oraz inne świątynie katolickie zostały zajęte przez protestantów. Pod koniec XVI wieku świątynię zwrócono katolikom. Po tym wydarzeniu zmieniono wezwanie kościoła: patronem świątyni stał się św. Mateusz.

Do XVIII wieku wokół kościoła znajdował się cmentarz parafialny. Na cegłach zewnętrznego muru świątyni zachowały się okrągłe wgłębienia pochodzące z czasów, gdy na potrzeby kultowe krzesano ogień. Od strony południowej znajduje się XIX-wieczne epitafium starosty starogardzkiego i wojewody pomorskiego Fabiana Legendorfa – Mgowskiego, zmarłego w 1483 roku. Po tej samej stronie nad wejściem do kościoła znajduje się replika XIV-wiecznej figury Chrystusa Starogardzkiego, której oryginał pochodzi z ok. 13210 roku i znajduje się w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie.

Wnętrze świątyni stwarza klimat do modlitewnej medytacji. Na centralnym miejscu znajduje się tabernakulum. Nad nim uwagę przyciąga obraz przedstawiający chrzest Chrystusa w Jordanie. Powyżej znajduje się malowidło przedstawiające patrona parafii – św. Mateusza. Po prawej stronie, na owalnym obrazie prezbiterium można zauważyć scenę Zwiastowania Najświętszej Marii Panny.

Sklepienie naw bocznych wykonane zostało w stylu gwiaździstym. Nawę główną, prezbiterium i kaplicę północną podtrzymuje drewniany strop belkowy. Na łuku tęczowym, pochodzącym prawdopodobnie z XV wieku, widnieje średniowieczny fresk przedstawiający scenę Sądu Ostatecznego, odkryty dopiero w 1957 roku. Po prawej stronie prezbiterium znajduje się renesansowy sarkofag starosty starogardzkiego Jerzego Niemojewskiego herbu Rola.

Konstrukcję nośną świątyni stanowią dwa rzędy ośmiobocznych, ceglanych filarów. We wnętrzu znajduje się sześć ołtarzy bocznych pod rożnymi wezwaniami. Jako nieliczna ze świątyń miejskich na Pomorzu, starogardzka fara ma układ bazylikowy.

W lutym 1945 roku na skutek bombardowań radzieckiego lotnictwa została zniszczona Kaplica Przemienienia Pańskiego oraz kruchta południowa.
Na jubileusz 800-lecia Starogardu kościół św. Mateusza został poddany generalnej konserwacji: świątynia została gruntowanie odrestaurowana zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz. Położono nowe pokrycie dachowe, uzupełniono brakujące cegły w murach oraz odnowiono elewację wewnętrzną.
źródło: „Kalendarz Starogardzki na rok 2022” Wydawnictwo Muzeum Ziemi Kociewskiej

Sprawdź pozostałe kościoły w mieście Starogard Gdański: Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz Kościół św. Wojciech.